Chúng ta thường quen gọi là “cúm mùa”, một cái tên gợi lên hình ảnh về một căn bệnh chỉ xuất hiện vào những thời điểm nhất định trong năm. Nhưng thực tế tại Việt Nam, các ca bệnh cúm dường như đang xuất hiện quanh năm, bất kể là mùa nóng hay mùa lạnh. Vậy tại sao lại gọi là “cúm mùa” và chúng ta cần một chiến lược phòng ngừa linh hoạt như thế nào để thích ứng với tình hình mới?
1. Tại sao gọi là “Cúm Mùa”? Nguồn gốc và Quy luật truyền thống
Thuật ngữ “cúm mùa” (seasonal influenza) bắt nguồn từ các quan sát dịch tễ học ở các quốc gia vùng ôn đới như Châu Âu và Bắc Mỹ. Tại những khu vực này, dịch cúm có một quy luật rất rõ ràng:
– Thời điểm bùng phát: Bệnh cúm gần như chỉ bùng phát mạnh mẽ vào mùa đông.
– Nguyên nhân: Thời tiết lạnh và khô của mùa đông là điều kiện lý tưởng để virus cúm tồn tại lâu hơn trong môi trường và lây lan dễ dàng hơn. Đồng thời, vào mùa lạnh, con người có xu hướng tập trung trong nhà và các không gian kín, làm tăng mật độ tiếp xúc và tạo điều kiện cho virus lây truyền từ người sang người.
Dựa trên quy luật này, Tổ chức Y tế Thế giới (WHO) đưa ra hai khuyến cáo về thành phần vắc-xin cúm mỗi năm: một cho mùa cúm ở Bắc bán cầu (thường bắt đầu vào cuối năm) và một cho Nam bán cầu (thường bắt đầu vào giữa năm).
Trước đây, Việt Nam cũng ghi nhận các đỉnh dịch cúm chủ yếu vào mùa đông-xuân, do đó việc sử dụng thuật ngữ “cúm mùa” vẫn phù hợp với bối cảnh lúc đó.
2. Sự Thay Đổi của “Mùa Cúm” tại Việt Nam: Khi Quy Luật Không Còn Đúng
Trong khoảng 5 năm trở lại đây, quy luật “đến hẹn lại lên” của cúm mùa tại Việt Nam đang dần bị phá vỡ. Dữ liệu giám sát cho thấy cúm đang xuất hiện quanh năm, với các đợt dịch có thể bùng phát bất kỳ lúc nào, kể cả giữa mùa hè nắng nóng. Thay vì tập trung 70-80% vào mùa đông-xuân như trước, hiện nay số ca mắc cúm vào mùa hè-thu đã chiếm tới 40-50% tổng số ca cả năm.
Sự thay đổi này đến từ sự kết hợp của nhiều yếu tố:
– Yếu tố Môi trường và Xã hội:
+ Biến đổi khí hậu: Thời tiết thất thường, các đợt lạnh bất chợt có thể tạo điều kiện cho virus bùng phát.
+ Đô thị hóa và Giao thương: Mật độ dân số đông đúc, việc di chuyển, du lịch giữa các vùng miền và quốc gia diễn ra liên tục đã tạo ra một “mạng lưới” giúp virus lây lan không còn bị giới hạn bởi yếu tố thời tiết.
– Thói quen sinh hoạt: Việc sử dụng điều hòa phổ biến trong các không gian kín (văn phòng, nhà ở, trung tâm thương mại) tạo ra môi trường khô và lạnh nhân tạo, giúp virus cúm tồn tại và phát tán dễ dàng hơn.
– Yếu tố Y tế:
+ Năng lực giám sát cải thiện: Hệ thống giám sát cúm quốc gia của Việt Nam ngày càng hoàn thiện, giúp chúng ta phát hiện được các ca bệnh quanh năm, kể cả những đợt dịch nhỏ lẻ ngoài mùa cao điểm.
+ Nhận thức của người dân: Người dân ngày càng chủ động đi khám và xét nghiệm khi có triệu chứng, giúp các số liệu thống kê phản ánh chính xác hơn sự lưu hành thực tế của virus.
3. Chiến Lược Phòng Bệnh Linh Hoạt: Chủ Động Quanh Năm
Trước thực tế cúm có thể xuất hiện bất cứ lúc nào, tư duy “chỉ phòng bệnh khi vào mùa lạnh” không còn phù hợp. Chúng ta cần một chiến lược phòng ngừa linh hoạt và chủ động hơn.
1. Chuyển đổi tư duy: Từ “phòng bệnh theo mùa” sang “cảnh giác quanh năm”
Hãy xem cúm là một mối đe dọa thường trực. Việc thực hành các biện pháp vệ sinh cá nhân như rửa tay thường xuyên, đeo khẩu trang khi có triệu chứng hô hấp hoặc đến nơi đông người cần được duy trì quanh năm.
2. Tiêm phòng cúm – “Thời điểm vàng” là khi có thể
Đây là sự thay đổi quan trọng nhất trong chiến lược phòng ngừa.
– Đừng chờ đợi mùa cúm: Vì virus có thể xuất hiện bất cứ lúc nào, bạn không cần phải chờ đến mùa đông mới đi tiêm phòng. Thời điểm tiêm tốt nhất là ngay khi có vắc-xin của mùa mới và khi bạn đang khỏe mạnh.
– Bảo vệ sớm là bảo vệ tốt nhất: Cơ thể cần khoảng 2 tuần sau khi tiêm để tạo đủ kháng thể bảo vệ. Việc tiêm sớm giúp bạn sẵn sàng đối phó với các đợt dịch có thể bùng phát bất ngờ. Các tổ chức y tế quốc tế cũng khuyến cáo rằng ở các nước nhiệt đới nơi cúm lưu hành quanh năm, việc tiêm phòng có thể được tiến hành vào bất kỳ thời điểm nào.
3. Ưu tiên bảo vệ các nhóm nguy cơ cao
Các nhóm dễ bị tổn thương nhất như người cao tuổi, trẻ nhỏ, phụ nữ mang thai và người có bệnh nền cần được ưu tiên tiêm phòng sớm và đầy đủ. Đối với họ, cúm không bao giờ là “bệnh vặt”, và việc tiêm phòng chính là hàng rào bảo vệ quý giá nhất, giúp giảm nguy cơ biến chứng nặng, nhập viện và tử vong.
Kết luận
Mặc dù chúng ta vẫn dùng tên gọi “cúm mùa” theo thói quen và quy ước quốc tế, thực tế tại Việt Nam cho thấy cúm đã trở thành một căn bệnh lưu hành quanh năm. Vì vậy, chiến lược phòng bệnh của mỗi cá nhân và gia đình cũng cần phải linh hoạt và chủ động hơn. Đừng chờ đợi mùa cúm, hãy hành động trước khi cúm đến bằng cách tiêm phòng sớm và duy trì các thói quen vệ sinh tốt quanh năm.
Tag:
